Στα γιορτινά ντύνεται η κεντρική πλατεία του Δήμου μας με την ευκαιρία της Πανήγυρης του Πολιούχου Αγίου της πόλης μας, «Αποστόλου και Ευαγγελιστή Λουκά» και τη συμπερίληψή της, στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Γράφει η Μαρία Πάτσαλου, Πρόεδρος Δημοτικής Επιτροπής Πολιτισμού
Με συναισθήματα χαράς και ικανοποίησης υποδεχτήκαμε το 2018 την απόφαση της Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής της UNESCO να συμπεριλάβει στον εθνικό κατάλογο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, την Πανήγυρη του Πολιούχου Αγίου της πόλης μας Αποστόλου και Ευαγγελιστή Λουκά.
Η μεγάλη αυτή επιτυχία για τον Δήμο μας έγινε κατορθωτή μετά από αίτηση της επιτροπής πολιτισμού και του πολιτιστικού τμήματος του Δήμου μας στην οποία συμπεριλαμβανόταν πλούσια βιβλιογραφία και στοιχεία που στοιχειοθετούσαν την πολιτιστική αξία της πανήγυρης μας.
Τα κριτήρια εγγραφής που μας ζητήθηκαν ήταν σημαντικά και σπουδαία. Τα προτεινόμενα στοιχεία έπρεπε να συνάδουν με την περιγραφή της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς όπως ορίζεται στην αντίστοιχη σύμβαση της UNESCO. Στην δική μας περίπτωση:
- Να ανήκουν σε κοινωνικές πρακτικές, τελετουργίες και εορταστικές εκδηλώσεις.
- Να μεταδίδονται από γενιά σε γενιά και να αναπροσαρμόζονται διαρκώς από τις κοινότητες σύμφωνα με τις εκάστοτε ανάγκες του περιβάλλοντος και της ιστορίας τους, καλλιεργώντας την αντίληψη της συνέχειας και την κατανόηση της ταυτότητάς τους.
- Να είναι συμβατά με τα διεθνή όργανα για το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
- Να συμβάλουν στην προβολή και στην ευαισθητοποίηση για τη σημασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, καθώς και στην ενθάρρυνση του διαλόγου, ως έκφραση της πολιτιστικής πολυμορφίας και της ανθρώπινης δημιουργικότητας.
- Να λαμβάνονται μέτρα για την προστασία και προώθηση των στοιχείων αυτών και τέλος,
- Τα στοιχεία να έχουν προταθεί για εγγραφή με τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή της κοινότητας, ενός οργανωμένου φορέα ή ατόμων που συνδέονται με το στοιχείο ΑΠΚ, με την ελεύθερη, εκ των προτέρων και κατόπιν ενημέρωσης συγκατάθεσή τους.
Η αποδοχή της αίτησης μας βασίστηκε σε όλα τα πιο πάνω κριτήρια εγγραφής αλλά κυρίως στις σημαντικές πέντε ιστορικές αναφορές που καταθέσαμε τις οποίες αξίζει να αναφέρουμε και να γνωστοποιήσουμε στο ευρύ κοινό.
1η Ιστορική μαρτυρία
Ο Ιταλός καθολικός ιερωμένος Τζιοβάνι Μαρίτι αναφέρει το 1760: Πιο πέρα από τον δρόμο απλώνεται η Αραδίππου, το πλουσιότερο χωριό της περιοχής. Έχει μια ελληνική εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Λουκά και κάθε χρόνο στη γιορτή του Αγίου, οι Έλληνες Κύπριοι πραγματοποιούν μια μεγάλη πανήγυρη.
Πηγή: Από το βιβλίο: Travels in the island of Cyprus, translated from the Italian of GIOVANI MARITI, Cambridge: at the university Press 1909.
2η Ιστορική μαρτυρία
Η εφημερίδα «Φωνή της Κύπρου» γράφει στις 5 Νοεμβρίου 1884: Η εν τω χωρίω Αραδίππου τελουμένη κατ’ έτος πανήγυρις του Αποστόλου Λουκά εγένετο εφέτος πολυπληθεστέρα ή πέρυσιν· εκτός ολίγων αβλαβών ατακτημάτων προελθόντων εκ της περί το ποτήριον ευθυμίας, η πανήγυρις έληξεν άνευ ουδενός σοβαρού δυσαρέστου.
Πηγές: Λύτρας, Α. Χρ., Ταξίδι στο παρελθόν της Αραδίππου (Αραδίππου1878-1934), Αραδίππου 2007, σσ. 123-125. Ιωαννίδης, Π., «Η Αραδίππου μέσα από τις εφημερίδες», στο περιοδικό ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ, ετήσια έκδοση Δήμου Αραδίππου, τχ. 18 (2003).
3η Ιστορική μαρτυρία
Η εφημερίδα «ΝΕΟΝ ΕΘΝΟΣ» γράφει στις 3 Νοεμβρίου 1894: Η εν τω χωρίω Αραδίππου κατ’ έτος τελούμενη πανήγυρις του Αποστόλου Λουκά εγένετο και εφέτος λίαν πολυπληθής.
4η Ιστορική μαρτυρία
Η εφημερίδα «Φωνή της Αραδίππου» γράφει στις 7 Νοεμβρίου 1931: Η πανήγυρις της Αραδίππου υπήρξεν αρκούντως πολυπληθής αλλ’ οι εκ της πόλεως προσελθόντες ήσαν ολίγοι. Άλλοτε η πανήγυρις του Αγίου Λουκά ήτον η προτιμώμενη υπό των Λαρνακέων, οίτινες μετέβαινον οικογενειακώς με τέντες, με αμάξας, με ζώα, προπάντων δε gourmets και gourmants επήγαινον διά να χορτάσουν τις γουρουνιές, τα λουκάνικα και τις ζελατίνες specialities της Αραδίππου.
5η Ιστορική μαρτυρία
Ο Henry Julius Peterman (1801-1876) υπήρξε ονομαστός ανατολιστής του 19ου αιώνα, ειδικός στον τομέα των ανατολικών γλωσσών. Το 1852 ανέλαβε, κατ’ εντολή της πρωσικής κυβέρνησης, ένα εκτεταμένο ταξίδι στις χώρες της Εγγύς Ανατολής, για να αγοράσει, όπως ο ίδιος παραδέχεται, χειρόγραφα, αρχαιότητες και νομίσματα για τη βασιλική βιβλιοθήκη και τα μουσεία του Βερολίνου, στο πανεπιστήμιο όπου δίδασκε τα μαθήματα του κλάδου του. Στην Κύπρο ήρθε στις 23 Οκτωβρίου και παρέμεινε ως τις 5 Νοεμβρίου 1852. Από την Αραδίππου ο αρχαιοκάπηλος H. Peterman πέρασε την Κυριακή 30 Οκτωβρίου 1852. Ο ίδιος έγραψε:
Για να γνωρίσω ακόμη την πρωτεύουσα του νησιού και τη Λάπηθο πριν από την αναχώρησή μου από την Κύπρο, αποφάσισα – κατ’ εξαίρεση μια Κυριακή – στις 30 Οκτωβρίου, να μπω και πάλι στον δρόμο. Επρόκειτο να ξεκινήσουμε το μεσημέρι, επειδή όμως ο αγωγιάτης ήρθε μόλις μετά τις 2 η ώρα, δεν μπορέσαμε να φύγουμε πριν από τις 3. Ως το χωριό του αγωγιάτη, όπου επρόκειτο να διανυκτερεύσουμε, χρειαζόμαστε 4 ώρες, γι’ αυτό και φορτσάραμε. Ο δρόμος μας πήγε σε βόρεια κατεύθυνση πρώτα στη Λάρνακα και έπειτα από μια ώρα μέσα από την Αραδίππου. Ήταν ακριβώς η εορτή του Ευαγγελιστή Λουκά και στην εκκλησία του χωριού, την αφιερωμένη στο όνομά του, έρχονταν τώρα προσκυνητές πάνω σε άλογα, σε μουλάρια, σε γαϊδούρια ή επίσης και -οι κυρίες- σε μεγάλα αμάξια, δηλαδή σε δίτροχα κάρα, που τα έσερναν δύο βόδια και που είχαν για στέγαστρο ένα άσπρο καραβόπανο κι από πάνω, τις περισσότερες φορές, κι ένα χαλί. Μπήκαμε κι εμείς μέσα στο πλήθος και βρήκαμε πολλούς ακόμα μαζεμένους, που οι πιο πολλοί ετοιμάζονταν ήδη να γυρίσουν πίσω. Κατεβήκαμε από τα άλογα, οπότε είδαμε το περιτειχισμένο νεκροταφείο να είναι γεμάτο ανθρώπους. Ένας γνωστός μας καφετζής από το λιμάνι είχε εγκαταστήσει εκεί το μαγαζί του και έφτιαχνε καφέδες, προσφέροντας και ναργιλέ. Άλλοι πάλι πουλούσαν φουντούκια, καβούρντιζαν καλαμπόκια κτλ. Η εκκλησία ήταν νεόκτιστη, με καλόγουστες επιχρυσωμένες εικόνες αγίων, που κάλυπταν το ξύλινο εικονοστάσι μπροστά από το ιερό.
Πηγή: Μιτσηγιώργης, Α., «Ξένοι επισκέπτες στην Αραδίππου», στο περιοδικό ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ, ετήσια έκδοση Δήμου Αραδίππου, τχ. 18 (2003).
Στην αίτηση που καταθέσαμε συμπεριλάβαμε και πολλά άλλα στοιχεία που μας ζητήθηκαν έτσι ώστε να στοιχειοθετήσουμε ότι η πανήγυρης του Πολιούχου Αγίου της Πόλης μας Απ. Λουκά δεν έχει μόνο ένα εξαιρετικό ιστορικό παρελθόν αλλά ένα ζωντανό παρόν και ευοίωνο ταυτόχρονα ως προς διατήρηση και αναβάθμιση της μέλλον. Παραθέτουμε στη συνέχεια ένα σύντομο απόσπασμα από τα στοιχεία που καταθέσαμε.
Η Πανήγυρης του Απ. Λουκά σήμερα
Συνεχιστές της πανήγυρης του Απ. Λουκά είναι ο Δήμος της πόλης μας, ο οποίος συντονίζει και οργανώνει τόσο τη μεγάλη Λαογραφική εκδήλωση όσο και τη διάταξη όλων των συμμετεχόντων στον χώρο της πανήγυρης.
Όσον αφορά το θρησκευτικό μέρος της πανήγυρης, την ευθύνη είχαν όπως και σήμερα οι εκάστοτε θρησκευτικές αρχές, οι οποίες μεριμνούσαν και μεριμνούν τόσο για την τέλεση του εσπερινού την παραμονή της γιορτής όσο και της θείας λειτουργίας την επόμενη, αλλά και της παρακλήσεως το απόγευμα της ίδιας μέρας. Στον εσπερινό χοροστατούσε όπως και σήμερα ο οικείος Μητροπολίτης καθώς και άλλοι ιεράρχες από διάφορες περιοχές της Κύπρου.
Βασικοί φορείς και συνεχιστές της πανήγυρης είναι επίσης τα πολιτιστικά σύνολα που εδρεύουν στον Δήμο μας, τα οποία διαφυλάσσουν ως κόρη οφθαλμού τη λαϊκή μας παράδοση μέσα από την διδασκαλία και τις γνώσεις που μεταλαμπαδεύουν οι παλαιότεροι στους νεότερους με τη σκυτάλη να περνά από γενιά σε γενιά διατηρώντας τα έθιμα και τις παραδόσεις ζωντανά.
Κατά τη διάρκεια της μεγάλης λαογραφικής εκδήλωσης, η οποία συνήθως διαρκεί 2-3 ημέρες, παρουσιάζονται όλα τα έθιμα της πανήγυρης μέσα από χορούς, τραγούδια, θεατρικά δρώμενα και τσιαττίσματα.
Η κοινωνική και πολιτιστική σημασία που έχει η Πανήγυρης του Απ. Λουκά σήμερα
Η πολιτιστική και κοινωνική σημασία της εορτής και της πανήγυρης του Αποστόλου Λουκά είναι για όλους εμάς που αγαπούμε τον τόπο μας τεράστια. Παράδοση είναι για εμάς τους Αραδιππιώτες η μνήμη του παρελθόντος, ο οδηγός του παρόντος και η ελπίδα του μέλλοντος.
Η παράδοση είναι η ψυχή, ο πόνος και το θησαυροφυλάκιο του λαού μας, του πολιτισμού μας. Είναι ο δρόμος τον οποίο ανοίγει ο άνθρωπος για να εξελιχθεί και να βρει σωστά τον εαυτό του.
Στο πλαίσιο αυτό, η λαϊκή θρησκευτική παράδοση της Αραδίππου μέσα από την εορτή και την πανήγυρη του Απ. Λουκά με τα έθιμα και τις εκδηλώσεις που τη συνοδεύουν, έρχεται να μας θυμίσει πως ως Αραδιππιώτες πρέπει να είμαστε ευτυχείς και υπερήφανοι για όσα κουβαλούμε. Κύριος στόχος και μέλημά μας είναι να τη διατηρήσουμε παίρνοντας τη σκυτάλη από τους παλαιότερους και παραδίδοντάς την στους νεότερους.
Ευχαριστίες σε όλους όσοι βοήθησαν
Ολοκληρώνοντας το αφιέρωμα αυτό στο σημαντικό αυτό για τον Δήμο μας γεγονός, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσοι συνέβαλαν στην ετοιμασία της αίτησης μας, στους πολιτιστικούς μας συλλόγους, στους εκπαιδευτικούς κ. Δημήτρη Σκουρουμούνη και Νίκο Διάκο για την πολύτιμη τους βοήθεια, καθώς και την πολιτιστική λειτουργό του Δήμου μας κ. Μαρία Κίτση, για την ενεργή συμμετοχή της σε όλη την διαδικασία που ακολουθήθηκε.
Ως δημοτική αρχή, αλλά και ως απλοί πολίτες, θεωρούμε ότι η διατήρηση της πανήγυρης του Απ. Λουκά με όλες τις ιστορικές μαρτυρίες και τα έθιμα που την συνοδεύουν θα συνεχίσει να πορεύεται ζωντανή στο πέρασμα των χρόνων που έπονται. Αυτό αποτελεί καθήκον όλων μας έτσι ώστε να μπορέσουμε να προχωρήσουμε μπροστά ενώνοντας με μια αόρατη γραμμή το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον μας.
